Што е фертилност?
Фертилноста претставува способноста на еден организам да зачне и да роди здраво потомство. Кај жените, тоа е поврзано со правилна овулација, здрави јајцеводи и уредна функција на матката, додека кај мажите, зависи од квалитетот, бројот и подвижноста на сперматозоидите. Намалената фертилност или неплодност може да биде резултат на различни здравствени, генетски и еколошки фактори.
Неплодноста се дефинира како неможност за зачнување по 12 месеци редовни, незаштитени сексуални односи. Кај жени постари од 35 години, времето за проценка на фертилноста се скратува на 6 месеци, бидејќи резервите на јајце-клетки се намалуваат со возраста.
Фактори кои влијаат на фертилноста
Фертилноста зависи од повеќе фактори, кои можат да бидат физиолошки, еколошки и поврзани со начинот на живот. Некои фактори се контролирани, додека други, како што се генетиката и возраста, не можат да се променат.
1. Возраст
- Кај жените, фертилноста е највисока помеѓу 20-тите и почетокот на 30-тите години. По 35-та година, квалитетот и бројот на јајце-клетките значително опаѓаат, а ризикот од спонтани абортуси се зголемува.
- Кај мажите, производството на сперма трае цел живот, но после 40-та година, подвижноста и квалитетот на сперматозоидите може да се намалат.
2. Хормонален баланс
Хормоните играат клучна улога во регулирањето на овулацијата, подготовката на матката за бременост и производството на сперма кај мажите. Дисбалансот на хормоните може да доведе до проблеми со зачнувањето.
- Кај жените, важни хормони се естроген, прогестерон, фоликуло-стимулирачки хормон (ФСХ) и лутеинизирачки хормон (ЛХ).
- Кај мажите, тестостеронот е главниот хормон што ја регулира продукцијата на сперматозоиди.
3. Животен стил и околински фактори
- Нездрава исхрана – Недостаток на витамини и минерали како фолна киселина, цинк, витамин D и железо може да ја намали фертилноста.
- Физичка активност – Умереното вежбање го подобрува репродуктивното здравје, но прекумерното вежбање може да доведе до хормонални промени.
- Стрес – Високи нивоа на стрес го зголемуваат нивото на кортизол, што може негативно да влијае на овулацијата и сперматогенезата.
- Алкохол, пушење и употреба на дроги – Никотинот и алкохолот можат да ја намалат продукцијата на сперма и да предизвикаат оштетувања на јајце-клетките.
4. Телесна тежина
- Жени со прекумерна или премногу ниска телесна тежина можат да имаат неправилни менструални циклуси и проблеми со овулацијата.
- Кај мажите, дебелината е поврзана со пониски нивоа на тестостерон и намален квалитет на спермата.
5. Медицински состојби кои ја намалуваат фертилноста
Кај жените:
- Синдром на полицистични јајчници (ПСО) – води до неправилна овулација и хормонален дисбаланс.
- Ендометриоза – абнормален раст на ткиво надвор од матката, што може да предизвика болка и неплодност.
- Блокирани јајцеводи – предизвикани од инфекции, операции или воспалителни болести на карлицата.
- Проблеми со тироидната жлезда – неправилната функција на тироидата може да влијае на менструалниот циклус.
Кај мажите:
- Варикоцела – проширување на вените во тестисите што го намалува производството на сперма.
- Хормонални нарушувања – недостаток на тестостерон или други ендокрини проблеми.
- Инфекции на урогениталниот тракт – можат да ја намалат подвижноста на сперматозоидите.
Како да се подобри фертилноста?
1. Одржување на здрава исхрана
- Консумирање храна богата со антиоксиданси, фолна киселина, цинк и омега-3 масни киселини.
- Избегнување на процесирани јаглехидрати и заситени масти.
2. Физичка активност и управување со стресот
- Умерено вежбање (јога, пешачење, пливање) за подобрување на циркулацијата и хормоналната рамнотежа.
- Техники за релаксација како медитација и длабоко дишење за намалување на стресот.
3. Следење на овулацијата
- За жени: користење на овулациони тестови, мерење на базална телесна температура и следење на цервикалната слуз.
- За мажи: редовна ејакулација за да се одржи квалитетот на спермата.
4. Избегнување на токсини и штетни навики
- Ограничување на консумацијата на алкохол и кафе.
- Престанок со пушење и избегнување изложеност на хемикалии и пестициди.
5. Медицинска помош и третмани
Доколку природните методи не даваат резултати, постојат различни медицински опции за зголемување на фертилноста:
- Хормонални терапии – корекција на хормоналните нарушувања.
- Интраутерина инсеминација (IUI) – воведување сперма директно во матката.
- Ин витро фертилизација (IVF) – лабораториско оплодување на јајце-клетката со сперматозоиди.
Кога да се побара медицинска помош?
Доколку по 12 месеци обиди (или 6 месеци кај жени над 35 години) не се постигне бременост, треба да се консултирате со лекар за понатамошни испитувања.
Фертилноста е комплексен процес што зависи од многу фактори. Иако возраста и генетиката не можат да се променат, многу други аспекти, како што се исхраната, физичката активност и медицинската нега, можат да помогнат во подобрување на шансите за зачнување.
